Dyzartria: czym jest? Na czym polega? Przyczyny, leczenie i rodzaje dyzartrii

Dyzartria jest zaburzeniem mowy, polegającym na niewłaściwej artykulacji słów. Wynika z dysfunkcji aparatu wykonawczego, tj. gardła, krtani, języka lub podniebienia. Jakie są przyczyny trudności w mówieniu? Jak odróżnić dyzartrię od afazji? Jakie ćwiczenia na dyzartrię mogą pomóc?

Co to jest dyzartria?

Dyzartria to choroba polegająca na niewyraźnej, zaburzonej artykulacji mowy. Nazwa wywodzi się z języka greckiego, od słów „dys” (trudny, ciężki) i „arthrosis” (artykulacja). U jej podłoża stoją zmiany neurologiczne prowadzące do uszkodzenia ośrodków ruchowych mózgu, a także obszarów podkorowych, związanych z oddychaniem i mówieniem. Uszkodzenia nerwów lub ośrodków skutkują trudnościami w poprawnym wymawianiu słów. Dyzartria według definicji jest niezdolnością do wyraźnego mówienia, ale może mieć różne oblicza.

W zależności od typu uszkodzeń, sposób mowy cierpiącej na dyzartrię osoby może drastycznie się różnić. Może to być zarówno bardzo powolna i bełkotliwa mowa, jak i energiczna mowa skandowana, polegająca na sylabizacji słów. W niektórych przypadkach ton głosu chorego może przybierać bardzo wysokie lub niskie rejestry. Często występują również problemy z przełykaniem śliny, opanowaniem kataru czy oddychaniem. Schorzenie to często prowadzi do problemów w życiu codziennym, izolacji od społeczeństwa oraz poważnych zaburzeń psychicznych, np. depresji.

Czym różni się dyzartria od afazji?

Ze względu na utrudnione mówienie, osoby cierpiące na dyzartrie oceniane są czasem jako mniej inteligentne lub opóźnione w rozwoju, co jest błędem. Dyzartrii wcale nie musi towarzyszyć pogorszenie funkcji kognitywnych, a samo schorzenie ma charakter wykonawczy. Proces tworzenia słów wygląda tak samo, jak u osoby zdrowej, a istotą jest jedynie utrudnione artykułowanie słów.

W przeciwieństwie do zaburzeń ruchowych, typowych dla dyzartrii, afazja ma znacznie głębsze podłoże. Jest schorzeniem powodującym głębokie dysfunkcje językowe, takie jak trudności z przywoływaniem słów, niemożność nadania im wzorca brzmieniowego, nieumiejętność tworzenia wypowiedzi lub problem z rozumieniem treści mówionej oraz pisanej.

Przyczyny dyzartrii

Zaburzenia wykonawcze mowy mają charakter neurologiczny, a przyczyną są uszkodzenia struktur mózgu lub układu nerwowego. Dotyczą one zwłaszcza obszarów zawiadujących aparatem mowy: językiem, podniebieniem, gardłem, krtanią czy żuchwą.

Wśród przyczyn awarii można wyróżnić porażenie mózgowe, zmiany miażdżycowe, udar krwotoczny lub niedokrwienny, dystrofię mięśniową, stwardnienie rozsiane i zanikowe boczne, a także inne choroby: Parkinsona, Huntingtona, Wilsona, Guilliana-Barrego czy Taya-Sachsa. Dyzartria jest też skutkiem długotrwałego spożywania narkotyków, zwłaszcza tych wyniszczających móżdżek. Może również pojawić się na skutek mechanicznego urazu głowy. Rodzaje dyzartrii

• Dyzartria spastyczna – jest skutkiem uszkodzenia piramidowych dróg korowo-jądrowych w mózgowiu. Objawia się powolną i nosową mową w stosunkowo niskiej tonacji. Inaczej nazywana jest mową rzekomo-opuszkową. Najczęstszą przyczyną dyzartrii spastycznej jest miażdżyca naczyń krwionośnych.
• Dyzartria ataktyczna – związana z uszkodzeniem móżdżku, np. w przebiegi stwardnienia rozsianego, zwyrodnienia móżdżku, zaniku móżdżku, zatrucia lub odurzania się substancjami psychoaktywnymi. Charakteryzuje się wybuchową, skandowaną modą, sylabizowaniem i trudnościami z wymawianiem długich słów.
• Dyzartria wiotka – odpowiadają za nią uszkodzenia jąder lub pni nerwów śródczaszkowych V, VII, IX, X i XII. Mowa opuszkowa, charakterystyczna dla dyzartrii wiotkiej, cechuje się upośledzeniem artykulacji, niską głośnością i bełkotliwością. Oprócz zmian miażdżycowych, udarów i zatorów przyczyną dyzartrii wiotkiej mogą być miopatie, zatrucie jadem kiełbasianym lub choroba Heinego-Medina.
• Dyzartria hipokinetyczna i hiperkinetyczna – oba rodzaje dyzartrii spowodowane są uszkodzeniami układu pozapiramidowego. Dyzartria hipokinetyczna objawia się mową spowolniałą, niewyraźną i monotonną. Często występuje palilalia, czyli mimowolne powtarzanie własnych słów lub sylab. Jedną z głównych przyczyn tego rodzaju dyzartrii jest choroba Parkinsona. Dyzartria hiperkinetyczna wyróżnia się natomiast mową porywistą i wybuchową, znaną z syndromu Tourette’a.
• Dyzartria mieszana – jest efektem wielu różnych uszkodzeń układu nerwowego i mózgowia.

Rozpoznanie dyzartrii

Pojawiająca się nagle dyzartria to stan, którego nie wolno zbagatelizować. Bełkotliwa mowa może być skutkiem udaru, dlatego jak najszybciej należy udać się do lekarza. Jeśli stan zdrowia nie zagraża życiu, możliwa jest dalsza diagnostyka. Pacjent jest wówczas proszony o wykonanie kilku czynności, np. śpiewanie, wystawienie języka, liczenie, czytanie tekstu, zdmuchnięcie świeczki lub wydawanie dźwięków.

Aby wyeliminować zagrożenie życia, zalecane są badania obrazowe. Najczęściej jest to tomografia komputerowa, skutecznie wykrywająca krew, ale stosuje się również obrazowanie metodą rezonansu magnetycznego. Oba badania pomogą wykryć ewentualny udar lub nowotwory. Rezonans magnetyczny wykonuje się zazwyczaj z kontrastem, który jest bezpieczniejszy dla zdrowia niż w przypadku TK. Oprócz tego wykonuje się podstawowe badanie krwi i moczu.

Dyzartria – ćwiczenia, które mogą pomóc

Leczenie dyzartrii skupia się na ćwiczeniach usprawniających mowę. W zależności od rodzaju dyzartrii, mogą to być techniki wzmacniające mięśnie odpowiedzialne za wymawianie słów, techniki oddychania lub zajęcia skupiające się na poprawie wymowy słów. W dyzartrii spastycznej, której patomechanizm jest odwrotny niż wiotkiej, ćwiczenia polegają na rozluźnieniu nadmiernego napięcia mięśniowego.

Zdjęcie: bialasiewicz/Envato Elements